Trường Cũ Người Xưa

Hồi ký Trần Đình Phước

(Xin được tưởng nhớ đến Thầy Hiệu Trưởng Ngô Duy Cầu. Kính gửi đến Quý giáo sư và các cựu học sinh tư thục Văn Lang, Xóm Chùa, Tân Định, để tìm lại một thoáng hương xưa về ngôi trường thân yêu ngày tháng cũ.)

Trước năm 1975. Số trường Trung Học Công lập ở Sài gòn, Chợ Lớn và Gia định đếm chỉ vừa đủ trên hai bàn tay. Học sinh muốn được vào học Đệ Thất các trường này phải trải qua một cuôc thi tuyển rất gay go, vì sỉ số học sinh nhận vào rất giới hạn, mà số thí sinh tham dự cuộc thi tuyển thì rất đông. Đối với những trường có tiếng như Petrus Ký, Chu Văn An, Gia Long. Mỗi thí sinh muốn được trúng tuyển phải tranh đua với mười lăm đến hai chục thí sinh khác. Do đó số học sinh bị loại rất nhiều. Học sinh nào thi rớt sẽ phải ghi tên học ở các trường trung học tư thục. Một trong những trường trung học tư thục tương đối lớn, có uy tín ở vùng Tân Định. Đó là trường Văn Lang.

Từ ngã ba Hai Bà Trưng và Trần Quang Khải đi về phía Đa Kao. Quẹo trái con đường đầu tiên là Nguyễn Hữu Cảnh. Bên tay phải sẽ gặp một chỗ chuyên mài dao, kéo, tông đơ hớt tóc, bên cạnh là quán bánh cuốn Thanh Trì, chỉ bán vào buổi sáng. Bà chủ mới mất năm 2010, thượng thọ 96 tuổi. Các con bà vẫn tiếp tục sự nghiệp bánh cuốn. Có lẽ quán bánh cuốn Thanh Trì này đã tồn tại trên nửa Thế Kỷ tại vùng Tân Định.

Nhìn đối diện bên kia đường là Hảng Sáo Công Ty. Đi qua hai con đường Đăng Dung và Đặng Tất thì gặp trường Việt Nam Học Đường của Thầy Kính, nằm ngay góc đường Đặng Tất và tiếp đến trường Văn lang ở kế bên.

Trường Văn Lang nằm đối diện với Cư Xá Kiến Ốc Cục Tân Đinh, điạ chỉ số 51 Trần Quí Khoách – Quận Một – Sài gòn. Trước năm 1954, nơi đây chỉ là những ao rau muống, bùn lầy và cây cỏ mọc um tùm. Các xe vận tải, xe ba bánh, và xe bò thường đem rác đến đây đổ. Trường Văn Lang bắt đầu trên nền đóng rác này, với những lớp học sơ sài, rồi xây dựng dần dần, để sau đó trở thành một ngôi trường bề thế, so với các trường tư thục khác trong vùng như: Đông Tây Học Đường, Huỳnh Khương Ninh, Huỳnh Thị Ngà, Nguyễn Công Trứ, Tân Thạnh, Tân Thịnh, Vạn Hạnh, Văn Hiến, Việt Nam Học Đường và Vương Gia Cần.

Trường có hai cấp: Trung học Đệ Nhất Cấp và Trung học Đệ Nhị Cấp do Thầy Ngô Duy Cầu làm chủ và cũng là Hiệu Trưởng. Trước đó Thầy Ngô Duy Cầu cũng vừa mới xây xong một ngôi trường cũng mang tên Văn Lang ở gần hồ Halais – Hà Nội. Tuy nhiên gia đình Thầy đã từ bỏ tất cả sản nghiệp để di cư vào miền Nam làm lại cuộc đời mới.

Khi trường mới thành lâp. Thầy Cầu đảm trách một vài lớp về Toán. Thầy nổi tiếng dạy môn Lượng Giác. Về sau vì phải lo toan nhiều việc, nên Thầy không còn dạy nữa. Tất cả mọi việc điều hành trường Văn Lang, Thầy Cầu đều giao hết cho thầy tổng giám thị thân tín, mà học sinh thường gọi với tên thân thương là Bác Tập. Bác người miền Bắc, dáng người hơi thấp, đeo kính cận thị gọng nhựa màu đen. Nhà Bác Tập ở trong xóm Chùa, gần dảy phố mười căn, có ban kích động nhạc thần đồng CBC. Bên cạnh đó trong xóm còn có ban nhạc kèn Bắc của Hội Bắc Việt Tương Tế, chuyên phục vụ các đám tang theo lối miền Bắc bao gồm cả khóc mướn, nằm cách không xa trường là bao! Có thể nói học sinh trường Văn Lang đều nể sợ Bác Tập hơn là sợ thầy Hiệu Trưởng. Bác Tập đứng ra quán xuyến tất cả mọi chuyện. Từ việc xếp thời khoá biểu, mời các giáo sư cộng tác, cũng như mọi vấn đề linh tinh xảy ra hàng ngày trong trường. Phải nói là Thầy Cầu may mắn có người phụ tá giỏi, tín cẫn và rất cần mẫn. Dưới bác Tập có cô Bích, chịu trách nhiệm về kế toán, làm sổ sách, ghi biên lai các học sinh đóng học phí mỗi tháng. Sau đó đến thầy giám thị Hoàng, nói giọng miền Trung, người ốm, nước da ngâm đen, tưóng dong dỏng cao. Thầy Hoàng được phân công phụ trách về điểm danh, kiểm soát trật tự, kỷ luật, và đôn đốc học sinh đóng học phí mỗi tháng cho đúng thời hạn. Em nào đóng trễ lần đầu được gọi lên văn phòng nhắc nhở, lần thứ hai mời về nhà kêu cha mẹ đến, và lần thứ ba thì sẽ bị xoá tên không cho vào lớp nữa. Về điện, nước và tạp dịch vệ sinh trong trường thì được khoán cho bác Huân Già chăm lo mọi việc. Gia đình bác Huân di cư theo Thầy Cầu từ Hà Nội vào. Thầy Cầu cấp cho gia đình bác một căn nhà nhỏ ở sát trường Văn Lang, khi trường vừa sửa chữa xong.

Sau ngày 30 tháng 04, năm 1975. Trường Văn Lang bị tịch thu. Rất may mắn, gia đình bác Huân vẫn còn được ở lại căn nhà này, vì khi làm giấy tờ nhà và làm tờ khai gia đình căn nhà này hoàn toàn biệt lập, không dính dáng đến trường Văn Lang. Tuy nhiên, gia đình bác Huân cũng rất khổ sở và khốn đốn dưới áp lực của chính quyền địa phương, cũng như phòng giáo dục Quận Nhứt. Hai bên đều muốn chiếm để làm trụ sở. Nhờ một phần hợp pháp về chủ quyền căn nhà và sự tranh đấu can trường của gia đình bác Huân, nên hai nơi kia đành phải chịu thua. Cuối cùng gia đình bác Huân được tiếp tục cư ngụ mà không còn bị gây khó khăn, cũng như bị sách nhiễu nữa.

Trưòng Văn Lang nằm trong khu vực mà đa số là bà con lao động. Địa danh mang tên Xóm Chùa vì nơi đây có nhiều chùa. Nổi tiếng nhất là chùa Vạn Thọ. Đa số học sinh cư ngụ ở vùng Tân Định, Đa Kao và Phú Nhuận. Ngoài ra cũng có một số học sinh từ các nơi như Gia Định, Gò Vấp, Bà Chiểu, Hóc Mộn, Thị Nghè, Chợ Lớn và có cả Thủ Đức cùng đến đây ghi tên học. Du đảng Xóm Chùa cũng nổi tiếng trong vùng, nhưng họ không gây ra những vụ trầm trọng. Lâu lâu cũng có những chuyện xô xát vì những lý do bình thường như chọc gái, kênh qua, kênh lại, hay học sinh cư ngụ trong xóm Chùa kêu gọi băng đảng xóm mình đến dằn mặt bạn bè trong lớp để thị uy vì mâu thuẫn, hoặc đôi khi trấn lột học sinh lấy viết máy Pilot, Parker hay lục túi lấy vài đồng mà cha mẹ cho đến trường ăn quà vặt.

Về giáo sư cộng tác giảng dạy, có thể nói toàn là những thầy giáo giỏi và có uy tín (không thấy cô giáo). Trong số đó có các thầy đang dạy tại những trường công lập nổi tiếng như: Chu Văn An, Pétrus Ký, Trưng Vương…Thành phần giáo sư có thể kể: Thầy Võ Thế Hào, Vũ Văn Tiên, Nguyễn Văn Đĩnh, Trương Đình Ngữ, Trần Đức An, Hoàng Định, Bùi Đình Mạc, Đinh Công Hoạt, Trần Đình, Hoàng Mai, Nguyễn Thế Thông, Lữ Hồ, Lương Duyên Trinh, Ngô Duy Trinh, Lâm Vị Thủy, (Tác giả tập thơ Sao Em không Về làm Chim Thành Phố)...

Phải nhắc thêm các giáo sư đến với trường Văn Lang vào thuở ban đầu là các Thầy Vũ Lai Chương, môn Hoá Học, Thầy Vũ Huy Chấn, môn Sử -Địa, Thầy Vũ Hoàng Chương, môn Việt Văn, Thầy Vũ Đình Mẫn, môn Pháp Văn.

Trong các kỳ thi Trung Học Đệ Nhất Cấp, Tú Tài Một và Tú Tài Hai do Bộ Quốc Gia Giáo Dục tổ chức hàng năm. Học sinh trường Văn Lang thi đậu bao giờ cũng chiếm tỷ lệ khá cao so với các trường tư thục khác ở Sàigòn.

Trong niên khoá 1967-1968 có một việc đau buồn xảy ra. Thầy Mạnh Hoàng, dáng người to cao, râu quai nón. Mặt lúc nào trông cũng nghiêm nghị. Thầy dạy môn Lượng Giác lớp Đệ Nhị. Thầy đột ngột qua đời, khi đi nghỉ mát cuối tuần ở Vũng Tàu. Hầu hết các học sinh Đệ Nhị Cấp đều có mặt trong tang lễ tiễn đưa. Nhiều học sinh đã rơi lệ vì thương tiếc sự ra đi của Thầy. Ngoài việc dạy học ra. Thầy Mạnh Hoàng còn là một trong những Võ Sư nổi tiếng của môn phái Vovinam.

Học sinh trường Văn Lang cũng thường xuyên tham gia các công tác cứu trợ và lạc quyên giúp bà con khi gặp thiên tai. Nhân dịp này các nữ sinh được tiếng là hoa khôi của trường đứng ra phụ trách thùng lạc quyên. Các nàng ôm đến từng lớp để kêu gọi học sinh trong trường nhịn ăn quà giúp đỡ bà con bất hạnh. Các nam sinh rất xông xáo hưởng ứng. Nhiều anh xung phong tình nguyện theo phụ giúp. Một số anh thường cúp cua đi xi nê hay bập bẹ tập tành hút thuốc. Có lẽ tuần đó các chàng tạm ngưng mọi nhu cầu giải trí để chứng tỏ lòng hào hiệp và hy vọng sẽ vớt vát được nhiều điểm đã bị mất, vì thường ngày các chàng này hay đứng chặn lối đi ở chân cầu thang vào giờ ra chơi để chọc phá các em có nét duyên dáng hoặc dữ ngang bà la sát như : vuốt tóc, sờ nhẹ lên đầu, ghép tên nhau.

Ngoài ra có lúc vài anh đứng dàn hang ngang xàng xê qua, xàng xê lại không cho các nữ sinh lên lầu; hay chờ các nàng vừa bước lên lầu cùng la to tên các cô. Tội nghiệp nhất các cô có tên cha mẹ đặt dễ bị nói lái như H… Qua Đèo, Ch.. Bến Đò và tên vào mùa Lá Rụng khi bị la lên thì sẽ đỏ mặt xấu hổ! Việc này khiến nhiều nữ sinh vào giờ ra chơi chỉ quanh quẩn trong lớp, không dám đi xuống lầu để mua chùm ruột, cóc, ỗi, me, khoai mì chà bông…Thầy giám thị Hoàng phải thường xuyên túc trực nơi cầu thang để duy trì kỷ luật. Ông ghi tên những học sinh vi phạm. Sau đó đương sự sẽ được mời lên gặp thầy tổng giám thị Tập giải quyết. Nhẹ thì cảnh cáo. Nếu quá đáng thì cho tạm nghỉ một tuần. Còn tái phạm nhiều lần thì bị đuổi vĩnh viễn.Về sau nhà trường ra thông cáo : “Cấm các học sinh vào giờ ra chơi không tụ họp ở cầu thang”.

Trường Văn Lang cũng có nhiều giọng ca tài tử. Đặc biệt, Ca Sĩ LN xuất thân từ trường này. Hiện cô đang là chủ một phòng trà nổi tiếng ở Sàigòn, nằm góc đường Trương Định và Hiền Vương. Ca Sĩ LN vẫn còn chiếm được nhiều thiện cảm của người mộ điệu. Ngoài giọng ca thiên phú. Cô còn có một cuộc sống rất đạo đức, một gia đình thật hạnh phúc và không bị mang tai tiếng như một vài đồng nghiệp cùng thời. Dù bây giờ đã trải qua gần nửa thế kỷ đi hát. Giọng ca của Ca Sĩ LN vẫn còn có chỗ đứng và không biết đến bao giờ sẽ dừng lại.

Gia đình thầy Ngô Duy Cầu cư ngụ tại số 48A đường Đặng Dung, Quận 1- Sài gòn. Căn nhà có một lầu, rất khang trang. Bên trong trang trí đẹp với nhiều bức tranh giá trị và cổ vật xưa. Thầy Cô có tất cả sáu người con. Hai con trai lớn tên Ngô Quôc Thắng và Ngô Duy Hiếu đi du học Hoa Kỳ vào năm 1969, tại The University of Michigan. Kế đến là cô con gái tên Ngô Thái Tiên, Ngô Khánh Trực, Ngô Duy Anh và con gái út là Ngô Anh Đào. Các con Thầy đều là những học sinh giỏi và chăm chỉ. Mặc dù là con của Thầy Hiệu trưởng, nhưng tất cả rất khiêm nhường, dễ thương, không hống hách, kênh kiệu và thường giúp đỡ bạn bè có hoàn cảnh khó khăn. Căn nhà số 48A Đặng Dung đã thay đổi qua nhiều chủ nhân. Hiện nay là Trung Tâm Nha Khoa mang tên Ngọc Nha, chuyên khám, chữa răng không đau.

Vài ngày trước 30 tháng 04, năm 1975. Gia đình Thầy di tản khỏi Việt Nam.Vợ con Thầy may mắn ra đi thoát. Phần Thầy không may bị kẹt lại bất ngờ vào phút chót. Thầy đâm ra khủng hoảng và lo sợ. Một số dư luận cho biết là Thầy mất đúng vào ngày 30 tháng 04, năm 1975.

Thầy đã ra đi âm thầm lặng lẽ trong quạnh quẽ, cô đơn chỉ vài người thân đưa tiễn. Khi nhận đuợc tin này. Tôi đã bàng hoàng và rất đau buồn, vì trước đó khoảng giữa Tháng Tư, tôi còn gặp và trò chuyện cùng Thầy ở Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam, số 17 Bến Chương Dương, Quận Một – Sàigòn.

Cuộc đời!Đúng là Phù Du!Sinh ly và Tử Biệt làm sao biết trước !

Xin được đốt một nén nhang lòng, để tưởng nhớ đến Thầy Ngô Duy Cầu. Một người Thầy đạo đức, tận tụy mà học sinh rất kính trọng và thương quý. Thời gian trôi qua đã gần ba mươi bảy năm. Tôi đã cố tìm tin tức về Thầy và gia đình. Nhưng vẫn hoàn toàn biệt vô âm tín.

Một đôi lần có dịp về Sàigòn. Tôi đã trở lại thăm ngôi trường thân yêu xưa, để tìm lại một chút kỷ niệm và hương vị của thuở học trò. Tôi rất vui khi thấy trường cũ vẫn còn mang tên Văn Lang. Tên con đường nơi trường toạ lạc vẫn là Trần Quí Khoách. Trong khi đó các ngôi trường khác ở Sài Gòn hầu như đã đổi tên mới, hoặc biến thành những chung cư, cao ốc, khách sạn, nhà hàng…

Tôi đã đi vào xóm Chùa. Hỏi thăm Thầy Tập, Cô Bích, và những giáo viên, những học sinh đã từng dạy, đã từng học ở trường Văn Lang. Nhưng không còn gặp ai! Tôi đã nhắn tin trên các phương tiện truyền thông để tìm tin tức Thầy Ngô Duy Cầu và gia đình. Nhưng cho đến nay vẫn chưa được hồi đáp!

Ở nơi phương xa nào đó. Xin Thầy hãy mỉm cười, vì đa số học sinh xuất thân từ ngôi trường Văn Lang thân yêu của Thầy đã thành công trong cuộc sống và đều có chỗ đứng xứng đáng trong xã hội.

Bài viết còn rất nhiều thiếu sót. Xin được thông cảm bỏ qua! Rất mong quý vị nào biết về trường Trung Học Tư Thục Văn Lang và tin tức gia đình Thầy Hiệu Trưởng Ngô Duy Cầu. Hãy vui lòng góp ý thêm. Trân trọng cám ơn.

Trần Đình Phước